Aşılama kampanyaları sayesinde 1999’da ortadan kaldırılan çocuk felcinin yeniden görülmesinin ardında Afganistan’daki insani kriz, Ukrayna savaşı ve Covid-19 salgını yatıyor. Peki, küresel çapta bir salgın söz konusu mu?
Çocuk felci 20. yüzyılın ilk yarısında ebeveynlerin korkulu rüyasıydı. Hastalık 5 yaş altındaki binlerce çocuğu etkiliyordu. Sinir sistemine saldıran ve felç bırakabilen virüsün neden olduğu hastalığa yakalanan 200 kişiden birinde kalıcı hasar söz konusuydu ve hastaların yüzde 10’u çocuk felcinden dolayı hayatını kaybediyordu.
Çocuk felci, aşının bulunduğu 1950 yılından bu yana önlenebilir hastalıklar arasında yer alıyor. Çocuk felci virüsünün vahşi varyantı 1999’da dünya çapında yüzde 99 oranında ortadan kaldırılmıştı. Günümüzde çocuk felcinin vahşi türü Afganistan ve Pakistan’da yaygın olarak görülüyor. Fakat bu sene 1990’lı yıllardan bu yana ilk kez Londra, New York ve Kudüs gibi kentlerin yanı sıra, Malavi ve Mozambik’te de çocuk felci vakaları ortaya çıktı.
ÇOCUK FELCİNİN DE DEĞİŞİK VARYANTLARI VAR
Her virüs ailesinde olduğu gibi çocuk felcinin de farklı varyantları mevcut. Poliovirüs olarak adlandırılan çocuk felci virüsünün iki ana varyantı var. Birincisi Afganistan’da ve Pakistan’da hala yok edilememiş vahşi virüsten yayılan “WPV1” varyantı. İkincisi ise, zayıflatılmış canlı virüslerin aşılarından nadiren de olsa bulaşan “cVDPV” varyantı. Zayıflatılmış virüslerden yapılan aşılarda vahşi virüs yer almıyor.İkinci tür genelde inaktive edilmiş (öldürülmüş) virüsten elde edilen aşıların kullanılmadığı yerlerde görülüyor.
Zayıflatılmış canlı virüslerden üretilen aşılar, ağızdan damla yoluyla yapılıyor. Bu aşıdan sonra, çocuklar dışkılarında birkaç hafta boyunca söz konusu zayıflatılmış virüsü taşıyor. Yani, çocuk felci aşılama oranının düşük olduğu bölgelerde bu virüsler yayılıp mutasyon geçirerek, daha zararlı bir varyanta dönüşebiliyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, cVDPV varyantının da üç alt türü mevcut.
Söz konusu bu ikinci tür İngiltere’nin başkenti Londra’da atık suda tespit edildi. Daha sonra New York’ta da bir vaka saptandı. Genetik dizilim olarak bunlara benzeyen bir virüs de Kudüs’te görüldü.
Doç. Dr. Gonca Keskindemirci, ülkemizde hem inaktif, hem de oral aşılamanın uygulandığını belirterek, oral aşının bağışıklığı düşük olan çocuklara yapılmadığına işaret ediyor. Keskindemirci, oral çocuk felci aşısının, alt solunum yolu enfeksiyonuna karşı da koruma sağladığı yönünde bulgular olduğuna dikkat çekiyor.
Keskindemirci ayrıca, Türkiye’nin göç yolunda yer aldığını, o nedenle aşıların düzenli yapılmasının önem taşıdığını belirtiyor. Keskindemirci, bebeklerde 2’inci, 4’üncü, 6’ıncı, 18’inci ve 48’inci aylarda yapılan aşılara çocuk felci aşısının da dahil edildiğinin altını çizerek, inaktif aşının aksatılmamasının gerektiğinin altını çiziyor. Sınırda aşılamanın önemine dikkat çeken Keskindemirci, ayrıca toplumsal aşılamanın da virüsün yayılmasının önüne geçtiğini dile getiriyor.
PEKİ NEDEN ŞİMDİ?
Covid-19 salgını Küresel Çocuk Felcini Yok Etme Girişimi’nin çalışmalarının 4 ay durmasına yol açtı. Bu durumda 80 milyon çocuğun tehlikeli hastalık riskiyle karşı karşıya kalmasına neden oldu. Aşıdan bulaşan çocuk felci varyantı 2019 ile 2020 arasında 3 kat arttı, dünya çapında bin 100’den fazla çocuk felç geçirdi. Bağışıklık çalışmaları yeniden başladığı için vakalar 2021’de azaldı. Fakat, Covid-19’un devam etmesi ülkelerin sağlık sistemlerinin zayıflamasına neden oldu. Çocuk felcinin vahşi türünü hala ortadan kaldıramayan Afganistan ve Pakistan’dan Malavi’ye virüs gitmesiyle de bu ülkede bir salgın oraya çıktı.
Afganistan’da rejim değişikliği ile ortaya çıkan insani krize, Ukrayna savaşı da eklendi. Savaş, Ukrayna’da düşük bağışıklıktan ötürü aşı kaynaklı vakaların görülmesine neden oldu. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) Küresel Çocuk Felci Dairesi Başkanı Derek Ehrhardt, yetersiz aşılanmış toplumların, iki çocuk felci türünün de artışa geçmesine neden olduğuna vurgu yapıyor.
Ayrıca aşı tereddüdü de çocuk felci vakalarının artışının ardında yatan nedenlerden biri olarak ifade ediliyor. 2020’de cVDPV varyantının vakaları önceki yıla göre üç kat artarak bin 81’e çıktı. Bu sene çocuk felci aşılamaları çalışmalarının rayına dönmesiyle tespit edilen sayı 177 oldu.
Columbia Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden virolog Vincent Racaniello, çocuk felcinin tekrar ortaya çıkmasının, salgının bir anda küresel çapta büyüyeceği anlamına gelmediğine vurgu yapıyor. Racaniello, “Bu, aşısız bebeklerin ve yetişkinlerin aşılarının yapılması için bir uyarı alarmıdır” diyor.
Sıdal Utkucu / Haber Global
Ek kaynaklar: Time, Reuters, Bloomberg, El Pais
