Koronavirüsün şimdiye kadar çocuklarda ve bebeklerde ağır seyretmediği belirlense de, Brezilya’da 1300 bebeğin virüsün neden olduğu Covid-19 hastalığı sonucu yaşamını yitirmesi tartışmalara neden oldu.
Jessika Ricarte, koronavirüs nedeniyle bebeğini yitiren annelerden birisi. Hastalıktan şüphelenmesinin ardından bir yaşındaki oğlu Lucas’ı götürdüğü doktor, semptomların Covid’e uymadığını söyleyerek bebeğe test yapmak istemedi.
Bundan iki ay sonra Lucas, Covid’in neden olduğu komplikasyonlar nedeniyle yaşamını yitirdi.
Lucas, uzun yıllar çocuk isteyen Jessika tam da pes etmek üzereyken dünyaya gelmişti.
Jessika ise “İsmi ışıldamaktan geliyordu. Hayatımızın ışığıydı. Mutluluğun sandığımızdan çok daha büyük bir şey olduğunu gösterdi” diyor.
Bir gün Lucas’ta ters giden bir şeyler olduğunu hisseden Jessika, oğlunun ilk önce diş çıkarmakta olduğundan şüphelendi.
O zamana kadar yeme sorunu olmayan Lucas, iştahını kaybetmişti.
Aynı zamanda bir hemşire olan Lucas’ın vaftiz annesi, bebeğin boğazının ağrıyor olabileceğini düşündü. Ardından ateşi çıktı, bitkinlik belirgin hale geldi ve nefes alma güçlüğü başladı.
Bunun üzerine Jessika bebeğini hastaneye götürerek Covid testi yaptırmak istedi.
“Lucas’ın oksijen satürasyonu yüzde 86 düzeyinde çıktı. Bunun normal olmadığını şimdi biliyorum” diye anlatıyor Jessika.
Hastanede ateşi yüksek olmadığı için doktor, “Merak etmeyin. Covid testine gerek yok. Bu muhtemelen boğaz iltihabı” dedi ve Covid testi yapmayı reddetti.
Covid-19’un çocuklarda nadir görüldüğünü de ekleyerek, antibiyotik yazdı ve onları eve gönderdi. Jessika kuşkularına rağmen çocuğuna test yaptırmak için özel bir kuruluşa gitme olanağına sahip değildi.
10 günlük antibiyotik tedavisi sonunda bazı semptomlar hafiflese de yorgunluk devam etti.
“Aileme ve kardeşlerime onun bazı videolarını gönderdim. Herkes benim abarttığımı düşündü. Haberleri izlemeyi bırakmamı, yoksa paranoyaklaşacağımı söylediler. Oysa ben oğlumun kendinde olmadığını, rahat nefes alamadığını biliyordum.”
Bunlar koronavirüs henüz yaygınlaşırken, geçtiğimiz yıl Mayıs ayında oldu. Brezilya’nın kuzeydoğusundaki Tamboril in Ceara kasabasında 2 kişi Covid’den yaşamını yitirmişti.
Jessika’nın kocası Israel, hastaneye bir kez daha gitmelerinin Covid kapma riski yaratacağından endişe ediyordu.
Haftalar geçtikçe Lucas daha da çok uyumaya başladı. 3 Haziran günü ise defalarca kusmasının üzerine Jessika bir şeyler yapmak gerektiğini anladı.
Tekrar hastaneye gidip Covid testi yaptırdılar. Lucas’ın testi pozitifti.
O dönemde hastanede solunum cihazı bulunmuyordu. Lucas iki saat mesafedeki Sobral’da bulunan bir yoğun bakım servisine sevk edildi. Burada Lucas’a, kısaca MIS-C olarak bilinen multisistem inflamatuar sendrom tanısı kondu.
Bu durum, bağışıklık sisteminin virüse aşırı tepki vermesiyle organların zarar görmesi sonucu yaşanıyor.
Uzmanlar çocuklarda bu sendromun nadiren görüldüğünü söylese de, Sao Paolo Üniversitesi’nden Dr. Fatima Marinho, Covid ile birlikte vakaların arttığını kaydediyor.
Lucas entübe edildiğinde annesi Jessika onu görememiş ancak bebeğinin bağlı olduğu makinanın sesinin hala kulaklarında olduğunu söylüyor:
“Bip sesini, sonra bu sesin sürekli hale gelmesini hatırlıyoruz. Bu, hasta öldüğünde duyulan sesti. Dakikalar sonra makine yeniden çalıştı ve ağlamaya başladım.”
Doktor Lucas’ın kalbinin durduğunu ancak bebeğin tekrar hayata döndürüldüğünü söyledi.
Pediatri uzmanı Dr. Manuela Monte, Sobral’daki hastanede Lucas’ı bir ay tedavi etti. Lucas’ın durumunun ciddiyeti Dr. Monte’yi de şaşırtmıştı.
Covid’den etkilenen çoğu çocuğun ek hastalıklara sahip olduğu biliniyor. Diyabet, kalp hastalığı, aşırı kilo, bunlardan bazıları.
Ancak Lucas’ın ek bir hastalığı yoktu.
Hastanedeki 33 gün boyunca annesi Jessika oğlunu üç kere görebildi. Lucas’ın kalbi için pahalı bir ilaç gerekti ama bir hastanın bunu bağışlamasıyla ilaç bulundu. Lucas’ın durumu ise ciddiyetini koruyordu. Ateşi yüksekti, solunum desteğine ihtiyaç duyuyordu.
Bir ara Lucas’ın durumunun iyiye gittiğini gören doktorlar, onu oksijen desteğinden çıkarmaya karar verdi. Ailesiyle bir görüntülü arama yaparak bebeği gösterdiler.
Jessika, “Sesimizi duyduğu gibi ağlamaya başladı” diyor. Bu onların bebeklerini tepki verirken gördükleri son aramaydı.
Bir sonraki aramada Lucas çok daha durgundu. Doktorlar Lucas’ta bir tür felç geliştiğini tespit etti.
Lucas’ın iyi bir bakımla iyileşebileceğini söyleyen doktorlar, umutlu konuşuyordu.
Bir gece Jessika, rüyasında Lucas’ı gördü ve çok mutlu hissetti. Telefonunu sessize almıştı. Uyandığında doktorun kendisini 10 kere aradığını gördü.
Doktor Jessika’ya, Lucas’ın nabzının ve oksijen değerlerinin aniden düştüğünü ve sabah saatlerinde onu kaybettiklerini haber verdi.
Hata nerede?
Jessica, eğer Lucas’a Mayıs ayında ilk hastaneye gittiklerinde Covid testi yapılsaydı, bebeğinin hayatta olacağını söylüyor:
“Covid olduğunu düşünmeseler bile doktorların bu ihtimali elemek için test yapması gerekiyor. Bir bebek ne hissettiğini anlatamaz, sadece testlere güvenebiliriz.”
Jessica’ya göre, yaşanan gecikme Lucas’ın durumunu ciddileştirdi:
“Lucas’ta birden çok enflamasyon oluştu, akciğerlerinni yüzde 70’i iflas etti, kalbinden sorun yaşadı. Bu engellenebilir bir durumdu.”
Lucas’ı bir sonraki hastanede tedavi eden Dr. Monte, annesi Jessika’nın söylediklerini destekliyor. Eğer Covid tanısı daha önceden konsaydı, tedavi çok daha başarılı yürütülebilirdi.
Dr. Monte, “Daha erkenden özel bir bakım alabilseydi kurtulabilirdi. Hayati tehlikesi varken hastaneye getirildi” diyor.
Jessika, başlarına geleni diğer ailelerle paylaşmak ve benzeri olayların önüne geçmeye yardımcı olmak niyetinde:
“Anneler bana mesajlar atıyor. ‘Gönderinizi gördüm ve çocuğumu hastaneye götürdüm. İyileşti ve eve geldik’ diyorlar. Sanki onlar Lucas’mış gibi hissediyorum.
“Eğer yeterli bilgiye sahip olsaydım, daha dikkatli olurdum. Bunun için ben insanlara bilgi vermeye çalışıyorum.”
Dr. Fatima Marinho, çocukların sıfır risk taşıdığı düşüncesinin yanlış olduğunu vurguluyor. Marinho, ciddi sayıda çocuk ve bebeğin Covid’den etkilendiğini saptamış.
Brezilya’da 2020’nin Şubat ayı ile 2021’in Mart ayı arasında Covid-19 nedeniyle, 9 yaşın altında en az 852 çocuk yaşamını yitirdi. Bunlardan 518’i bir yaşın altındaki bebekler. Bu veriler, Brezilya Sağlık Bakanlığı’na ait.
Dr. Marinho, bunun iki katından daha fazla sayıda çocuğun Covid’den öldüğü görüşünde. Covid testi yeterince yapılmadığı için sayıların düşük çıktığını söylüyor.
Akut solunum yetmezliği nedeniyle yaşanan ölümleri yıllara göre karşılaştıran Dr. Marinho, geçtiğimiz yılların ortalamasından 10 kat daha fazla çocuk ölümü olduğunu buldu.
Buna göre, virüs nedeniyle 9 yaşın altında 2 bin 60 çocuk öldü. Bunların 1302’si bebek.
Nedeni ne?
Brezilya, tüm dünyada Covid vaka sayıları bakımından ikinci sırada geliyor. Uzmanlar bebek ve çocukların etkilenme düzeyinin de arttığını kaydediyor.
Brezilya’da Pediyatri Topluluğu’ndan Renato Kfouri, “Daha çok vaka görüyoruz ve bu hastaneye yatırılma sayılarına da yansıyor. Ölüm sayıları da bu nedenle artıyor. Çocuklar da buna dahil. Eğer salgın kontrol altına alınsaydı bu senaryoyu yaşamazdık” diyor.
Vaka sayılarındaki aşırı artış, Brezilya’da tüm sağlık sistemini çökmenin eşiğine getirdi. Oksijen tüpleri bulunamaz oldu, temel ilaçlar stoklarda kalmadı, birçok hastanede yatak kapasitesi dolmuş durumda.
Brezilya lideri Jair Bolsonaro, Covid önlemlerini sıkılaştırmaya ve kapanma uygulamaya hiç yanaşmadı. Ülkenin kuzeyinde ortaya çıkan ve “Brezilya varyantı” olarak anılan mutasyon nedeniyle bulaştırıcılık daha da arttı. Geçtiğimiz ay, şimdiye kadarki en çok ölümün yaşandığı ayın iki katı insan Covid nedeniyle öldü.
Çocuklardaki yüksek ölüm oranının bir diğer nedeni ise yaygın test uygulanmaması oldu.
Çocuklar, Lucas’ın ölümünde görüldüğü gibi, hastalığın geç aşamalarında hastaneye geliyor ve bu gecikme ölüm riskine doğrudan etki ediyor.
Bu tablonun bir nedeni de yoksulluk ve sağlık hizmetlerine erişimin zayıf olması.
20 yaşın altındaki Covid hastalarıyla yapılan ve 5 bin 857 kişinin katıldığı araştırmaya göre, çocuklardaki risk faktörünü en çok artıran nedenler, ek hastalıkların yanı sıra, sosyoekonomik güçlükler.
Dr. Marinho bunun önemli bir faktör olduğunu onaylıyor: “En savunmasızlar siyah çocuklar ve yoksul ailelerden gelenler. Yardıma ve desteğe erişimleri az olanlar. Ölüm riski en çok bu çocuklarda görülüyor.”
Kalabalık ev koşulları, sosyal mesafenin uygulanamamasını getirebiliyor. Yoksul kesimlerin sağlık hizmetlerine erişimi de oldukça yetersiz.
Beslenme yetersizliği de yaşayan bu çocukların bağışıklık yanıtı güçlü değil.
Uzmanlar, Covid desteği verilmemesinin milyonlarca kişiyi yoksulluğa sürüklediğini de ekliyor. Ülkede yoksulluk sınırının altında yaşayanların sayısı, salgın sırasında 7 milyondan 21 milyona yükseldi.
Kaynak: BBC / Nathalia Passarinho ve Luis Barrucho
BBC Brezilya Servisi
